Dora
Een liefdesgeschiedenis
- Schrijver: Toon Tellegen (Nederland)
- Soort boek: Nederlandse roman uit 1998
- Uitgever: Querido
- Verschijnt: 9 april 2024
- Omvang: 208 pagina’s
- Uitgave: paperback / ebook
- Prijs: € 21,99 / / € 4,49
- Boek bestellen bij: Bol / Libris
Flaptekst van Dora van Toon Tellegen
Toon Tellegen op zijn best: minieme variaties, grote gevolgen
Op een ochtend aan het begin van de zomer wordt Vink wakker en denkt aan Dora. Hij had haar willen vragen mee naar het strand te gaan, maar durfde niet. ‘Altijd zou ik een jongen blijven van een jaar of zestien, die iets wilde vragen, die zijn hart voelde bonzen, die zijn hoofd voelde gloeien, maar niets vroeg.’
Wat volgt zijn Vinks dromen, gedachten, wensen en nachtmerries: 52 variaties in zijn reactie op Dora, die met een picknickmand binnenkomt en vraagt of hij meegaat naar het strand. Er is een vaas met gladiolen die omvalt, er is een dreigende waarschuwing van ene mijnheer Leenderts en er is een koor dat over de liefde zingt. Maar vooral zijn de variaties een scala van herkenbare emoties en stemmingen.
Toon Tellegen Dora recensie van Tim Donker
Het was weeral het achterplat. Altijd weer dat achterplat.
Een jongen van zestien die iets aan een meisje wilde vragen, maar niet durfde. En dan “52 variaties in zijn reactie op Dora, die met een picknickmand binnenkomt en vraagt of hij meegaat naar het strand.” En vooral: “minieme variaties, grote gevolgen”. En ik dacht ja.
Want dit is iets dat iedereen kent. Toch? De band opnieuw afdrajen. De band in je hoofd. Afdrajen. Opnieuw en opnieuw. Eindeloos. Maar dat het anders ging. Dat het ging zoals het had moeten gaan. Dat het gegaan zou zijn zoals je wilde dat het ging.
Want dat is iets dat iedereen kent. Toch? Dat afvragen. De situatie bekijken uit alle hoeken en afvragen. Hoe het gegaan zou zijn. Als je de moed had gehad om iets te zeggen, op te staan, te spreken, iets te doen. Als je anders was geweest. Moediger, sterker, doortastender, zelfverzekerder, slimmer, welsprekender. Als je een ander hoofd had gehad, een ander lijf, andere gedachten. Als je het beter door gehad had, als je links was gegaan waar je rechts ging, als je toen de woorden had gevonden, als je een koe bij de horens had weten te vatten. Al die situaties die teleurstellend eindigden. Al die kansen die je hebt laten liggen. Al die personen die kwamen en gingen, en je hebt ze nooit tegen gehouden. Als je toen wist wat je nu weet. Ofzo. Als een ogenschijnlijk betekenisloos moment van toen je zestien was, of 22, of net dertig misschien. Als dat anders was gegaan, toen. Als je een ander mens was geweest, toen. Als je bepaalde woorden of bepaalde acties niet achterwege had gelaten, toen. Zou je leven dan anders geweest zijn, nu?
De meeste mensen hebben niet genoeg fantasie om de gevolgen van andere handelingen of andere woorden op enig moment in je verre verleden tot in het uiterste door te denken; het is dan ook een gedachte-experiment dat velen al snel opgeven. Maar van Toon Tellegen kun je heel veel zeggen, maar niet dat hij geen fantasie heeft. Dus ik dacht ja.
Ik dacht hij gaat die fantasie te lijf. Het zegt, weeral het achterplat, dat zijn boeken zomwijlen autobiografiese elementen in zich dragen en ik dacht aan een Dora. Dat er ooit echt een Dora was. Of iemand die Dora heette, zelfs als ze anders heette. Een meisje van lang geleden, en Tellegen had de moed niet gehad. En Dora was gekomen, en Dora was gegaan. En dat Tellegen nu, zoon zeventig of zestig jaar later, de situatie ten goede keert. Of zich voorstelt hoe. De dingen die gaan zoals ze gaan gegaan zouden zijn als hij toen Dora niet had laten gaan.
Dit heeft ook te maken met een kwestie van filosofiese aard. Is de mens vrij? Bestaat determinisme? Moet ons leven gaan zoals het gaat? Zijn we wel in staat tot sturingen, ingrepen, wendingen? Of zouden we in alle gevallen, ook met andere keuzes woorden daden, toch altijd eindigen waar we zijn?
Dus ik dacht aan 52 variaties (ik heb ze niet geteld, ik neem het maar aan. Van het achterplat, ja). Dat Dora en Vink (zoals de ikfiguur heet) wel naar het strand zouden gaan. Of samen thuis zouden blijven. Of de tram namen maar om een of andere reden niet totaan het strand geraakten. Of onderweg iemand tegenkwamen. Of ruzie kregen om iets onbenulligs. Of weet ik veel. Ik heb niet de fantasie voor 52 variaties op wel of niet of een beetje naar het stand gaan. Maar Tellegen wel. En de band afdrajen. En de band opnieuw. En in de ene variatie is er liefde, en trouwen, en kinderen. En in de andere variatie loopt het allemaal anders. 52 antwoorden op de vraag: hoe zou het gegaan zijn als ik toen wel had gesproken, de vraag had gesteld, tot daden in staat was geweest? 52 antwoorden op de vraag hoeveel kanten wij mensen op kunnen. Of we misschien toch gedoemd zijn tot dat ene vuile hoekje waar we geëindigd zijn.
Maar dat viel me in eerste instantie tegen. Tellegen opent met een situatie. Er is Vink. En er is Dora. Vink wil Dora vragen of ze met hem naar het strand wil gaan. Maar hij komt niet verder dan “Z…”. Er wordt nooit een vraag gesteld. En de situatie gaat voorbij.
Dat is de situatie. En dan komen de variaties. Die gedacht worden vanuit een Vink met een ander karakter. Als hij toen aardig was geweest. Of verstandig. Of vastberaden. Of heldhaftig. Of almachtig. Of onhandig. Of gek. Et cetera. 52 variaties, ik weet het niet, ik heb ze niet geteld, zoveel verschillende stemmingen of karaktereigenschappen die de zijne geweest hadden kunnen zijn toen met Dora maar het niet waren. En hoe het dan verlopen was, als de stemming anders was geweest. Of als zijn karakter anders was geweest.
Maar die minieme variaties hebben verdomme helemaal geen grote gevolgen. Alles gaat steeds hetzelfde, hoe Vink ook reageert. Eigenlijk is het 52 (ik heb ze niet geteld) keer hetzelfde verhaal, een licht dadaïsties samenraapsel van toevallige en licht onzinnige gebeurtenissen: Vink in zijn kamer, ene heer Leenderts die binnenkomt en om onduidelijke redenen heel boos is op Vink en een troep maakt van de kamer, Dora die binnenkomt met een picknickmand en Vink vraagt of hij mee wil gaan naar het strand, Vink die daar wisselend op reageert (afwijzend, besluiteloos, enthousiast), Dora die uiteindelijk alleen naar het strand gaat (wat soms een logies gevolg is van de reactie van Vink maar in andere situaties een nogal vreemde wending is), twee buurjongens die door Vinks raam naar binnen kijken en allerlei bizarre dingen menen te zien (al zijn die buurjongens niet in elke variatie aanwezig), een koor staat te zingen op het grasveld voor Vinks huis en de dirigent die boos wordt op het koor omdat ze het zo slecht doen. Hoe Vink ook reageert op Dora, hoe zijn gemoedstoestand ook is, hoe zijn karakter ook verandert doorheen alle variaties, in wezen blijft alles hetzelfde. De elementen Vink – Leenderts – Dora – picknickmand – alleen naar het strand – koor blijven steeds precies zoals ze zijn. Maar misschien is dat net Tellegens antwoord op de determinismekwestie.
De lezer leest in feite steeds hetzelfde verhaal van ongeveer vier bladzijden (soms iets langer, soms iets korter). Ik dacht aan muziek. Ik dacht aan minimalisme. Ik dacht aan een componist die hetzelfde thema blijft herhalen, met kleine toevoegingen, of kleine weglatingen, en hoe dat wiegen kan, hoe dat zo mooi wiegen kan op golven van ongelijke grootte.
Misschien kende je dit al. Deze Dora. Het boek verscheen reeds in 1998. Dit jaar ziet de vierde druk het licht. Of misschien vind je het saai. Steeds hetzelfde verhaal. Ik niet. Ik dacht aan muziek. Ik dacht aan minimalisme. Ik dacht aan wiegen. In leesstoel, in licht, op een ochtend. Wisselende kleuren. Soms moest ik lachen. Soms was ik verbijsterd. Soms was er alleen het wiegen. Of de bewondering om de souplesse waarmee Tellegen zich beweegt door deze oulipoëske schrijfoefening.
Maar dan. Na de uit twee woorden bestaande variate (“Ik sliep.”) volgt een (uiteindelijke?) situatie waarin wél alles anders gaat. En het is mooi, en het is goed, en het is hartverwarmend.
Je kunt het lezen als muziek. Je kunt het lezen als een experiment. Je kunt het lezen als filosofie. Je kunt het ook gewoon lezen als een boek van Toon Tellegen. Het zal je waarschijnlijk niet jaren en jaren bij gaan blijven. Maar dat hoeft ook niet. Gewoon iets fijns om te lezen. Op het strand misschien. Een warme dag in het begin van de zomer.