John Banville Singulariteiten recensie en informatie over de inhoud van de nieuwe roman uit Ierland. Op 16 mei 2023 verschijnt bij uitgeverij Querido de Nederlandse vertaling van de roman Singularities van de Ierse schrijver John Banville.
John Banville Singulariteiten recensie van Tim Donker
Pierre Michon, en ja daar denk ik wederom aan u. Want dat doet u soms, nee dat doet u eigenlijk met enige regelmaat: zomaar mijn brein binnenwandelen. En dan vooral dat excipiens van u. Het vulmiddel. De rompslomp van de roman. Soms denk ik dat dat raak is, zo raak. Hoeveel romans zijn er niet die uit misschien wel alleen maar vulmiddel bestaan, zware praat die alleen maar daar is om de lezer ervan te overtuigen hoe gespierd het brein van de schrijver is. Er ligt er nu een op mijn bespreektafel (naja, zo’n tafel is er niet, de te bespreken boeken liggen op grote stapels links en rechts van mijn leesstoel maar het boek waarop ik doel ligt toevallig, nu ik dit zit te schrijven, inderdaad tegenover me op de keukentafel waar het eigenlijk niet hoort te liggen maar het ligt er omdat ik na wc-bezoek te beroerd was het hele godganselijke eind naar de leesstoel te lopen en de keukentafel is zo’n beetje het eerste meubelstuk dat ik passeer terugkomend van de wc), en ik kom er in een andere, in een volgende bespreking misschien nog over te spreken (want over dingen spreken is wat men doet in besprekingen), misschien ook niet, het is alleszins niet het boek waarover ik het in deze bespreking wil hebben, het is een ander boek; één van bijkans zeshonderd bladzijden en ik schat de excipiens ervan toch zeker op een bladzijde of driehonderd. Het is van een Italiaanse Vlaming en het is uitgekomen bij De Geus, doe de puzzel nu maar zelf, Michon (dat kunt gij, hoewel Fransoos zijnde, denk ik best).
Andere keren, vaker eigenlijk, denk ik dat uw excipiens-idee ergens hapert, Michon. Uw eigen werk b’voorbeeld, hoe geconcentreerd veelal ook, bevat naar mijn smaak toch ook het nodige dat weggelaten had kunnen worden en dat dus allicht excipiens genoemd zou kunnen worden? Of ook, dat uw theorie een wel erg economisch soort van schriftuur eist. Ik weet niet of ik wel boeken lezen wil waarin alles heeldurtijd steeds heel erg ter zake doend is. Is naast de kwestie zeveren niet net zo mooi, zo niet mojer dan de kernachtige formulering? Zou een roman ontdaan van wat u “rompslomp” noemt niet akelig veel op een handleiding lijken?
Maar ik moest Singulariteiten lezen om -denk ik- voorgoed genezen te worden van mijn sympathie voor uw ideeën over met “excipiens” gevulde romans. Singulariteiten ja. Banville. John, u weet. Weet u ongetwijfeld, ik wist het niet. Ik had nog nooit iets van Banville gelezen voor ik Singulariteiten las; sterker nog: ik kende die hele John Banville nog geeneens (en dit moet dan naar het schijnt het laatste boek zijn dat hij geschreven heeft, zo hoorde ik doorheen de druivengaard). Dat vind ik mooi. Al tientallen jaren ben ik lezer, en bijna evenzovele jaren bespreek ik boeken. En nog altijd kan ik stuiten op gerenommeerde schrijvers met hele godganselijke oeuvres, zonder dat ik hun naam zelfs maar ken. Dat is geruststellend. Ik ben nog altijd blind, en dat is geruststellend. Ik weet nog altijd niets. En dat is geruststellend.
Maar nu ken ik Banville wel, een beetje toch. Ik las zijn Singulariteiten en plots wist ik wat er mis is aan heel de idee over excipiens: het gaat uit van, sorry Michon, een wel erg simplistiese kijk op literatuur. De kijk op literatuur die ons is aangeleerd op de middelbare school. De literatuurlessen. Hoe ons gezegd werd dat we een boek moesten lezen. Dat er een thema was, en motieven; hoofdfiguren en bijfiguren; dat elk boek een “waar het over gaat” had en dat dat was samen te vatten in één handgeschreven a4tje; je kreeg een hoog sijfer als je het zo deed en misschien nog een punt extra omdat je een verwijzing had gevat die niemand had gevat (het stond op bladzijde 144 geloof ik).
Zo kon je boeken lezen, zo kun je ze nog steeds lezen. En als je boeken zo leest, dan is alles wat niet in het verslag van de beste leerling van de school terecht gekomen is, overbodig. Extra. Franje. Versiering. Excipiens, zo u wilt. Misschien doe je die boeken dan geen recht. Misschien hoef je die boeken niet méér recht te doen dan dit. Er zullen best karrenvrachten boeken zijn die door elke gemiddelde middelbareschoolleerling op maximale waarde geschat kunnen worden.
Maar er is ook Singulariteiten. En waarover gaat Singulariteiten? Bijvoorbeeld over Adam Godley sr. Een briljante wetenschapper die een theorie over het bestaan ontwierp die de wereld ontredderd, losgeslagen, verweesd achter liet. Ik ga die tejorie hier niet trachten samen te vatten; het gaat misschien niet eens om de inhoud van de theorie, maar het gaat wel om wetenschap. Zou Singulariteiten over Adam Godley sr. gaan, dan gaat het boek voorzekers over wetenschap. Enerzijds zijn er de mensen die wetenschap beoefenen en aan hen valt dit op: alle wetenschappers in Singulariteiten zijn kompleet gestoord. Rasechte psikopaten de meesten, en de minst erge zijn nog altijd behoorlijk onsympathieke, eerzuchtige en egosentriese klootzakken. Ja. Wat voor beeld van wetenschap schetst Banville hier? Temeer daar de wereld nooit meer dezelfde zal zijn door wat in essentie toch niet meer is dan een theorie. Godley deed geen ontdekking, en hij maakte geen monsterlijke masjiene; hij ontwierp een theorie. Een wellicht nogal zwartgallige of op zijn minst ontmoedigende theorie maar toch niet meer dan een theorie. Dat de hele wereld daardoor lamgeslagen kan worden, doet denken aan hoe Mattias Desmet de met de verlichting gepaard gaande “vergoddelijking” van de wetenschap omschreef. De wetenschapper die de wereld niet beschrijft maar haar creëert. Er is pas een probleem als de experts zeggen dat er een probleem is, en als de experts zeggen dat er een probleem is, dan hebben we ook een probleem. Ook Laurie Anderson zag het al. Kennen we dat nog van dat virus, Michon, niet zo heel lang geleden, en alle modellen en grafieken en sijfers die ons zeiden dat de wereld goed in brand stond. En iedereen krijste moord en brand, niet omdat ze om zich heen kijkend daadwerkelijk de vlammen zagen oprijzen maar wel omdat de experts op televisie zeiden dat ze er waren.
Gaand over Godley sr. en dus over wetenschap, wetenschappers, de waanzin van het intellect; een door wetenschappelijke ideeën (en modellen) gereguleerde, of onttakelde wereld; al het andere zou dan in Singulariteiten excipiens zijn.
Maarja. Mordaunt, niet zijn echte naam, mag het boek openen en ook weer afsluiten. Ik zou je niet voor gek verklaren als je vast zou houden aan het standpunt dat Singulariteiten in feite over Mordaunt gaat. Een ex-gevangene. Ik zou hem zelf niet snel tot hoofdfiguur bombarderen, maar ik zou je snappen als je meent dat het boek om hem draait. Ik vind hem de meest kliesjeematige figuur, bijna een plat karakter, krijgt, als mysterieuze, dreigende, duistere figuur ook alle vrouwen; ook intelligente, gesofistikeerde; want de dreiging, want het onkenbare, want de nooit geheel te doordringen hardheid, &c.; beetje afgezaagd. Ik zag de ganze tijd een figuur uit Beavis and Butthead voor me, ik weet niet meer hoe hij heette maar hij reed steeds rond in een sportwagen, had lang, enigszins onverzorgd haar, een vlassnorretje, een spiegelende zonnebril en als er iets was dat hij liever deed dan met zijn sportwagen over dingen heen rijden dan was het Beavis en Butthead in elkaar slaan. Hem zag ik voor me bij Mordaunt, ja een getekend figuurtje dus – toont wel aan hoe bordkartonnig hij in mijn beleving was. Maar Mordaunt loopt steeds rond in dat boek, eist veel porsies ervan op; hij zou evengoed het onderwerp van Singulariteiten kunnen zijn. Dan zou dit boek misschien een thriller zijn, dan gaat het over wat er in het donker verborgen ligt. Inderdaad gaat er van Mordaunt een voortdurende dreiging uit; dat hij in de gevangenis zat had iets met moord te maken, op zijn vriendin ofzo, het wordt nooit helemaal helder. Een vriendin van hem doet hem een bizar verzoek, bizarriteiten kleven aan Mordaunt. En iets animaals. Misschien is Singulariteiten wel een doodordinaire thriller, Michon, en is dat wetenschappelijke geneuzel gewoon gespierde excipiens.
Of. Wacht. William Jaybey is er ook nog. Hij krijgt de opdracht een biografie te schijven over Adam Godley sr., en hij aanvaardt; een beetje tegen wil en dank. Eigenlijk kan hij Godley sr. niet uitstaan; en in het huis van de Godleys -waar hij voor de duur van het schrijven van de biografie in residentie mag leven- vindt hij ook nauwelijks materiaal om hem verder te helpen met zijn opdracht. Zijn boek kwakkelt maar zo’n beetje, komt misschien nooit af; het interesseert Jaybey misschien ook niet, hij is veel meer geïnteresseerd in de vrouw van Adam Godley jr. (de Adam van wie hij de opdracht voor het schrijven van de biografie ontving) (de andere Adam is bij dan al lange dood); hij stommelt maar zo’n beetje rond in dat rare rare huis van de Godleys, hij hangt maar zo’n beetje rond; Singulariteiten zou ook over hem kunnen gaan en dan is het boek wellicht een psikologies drama over hoe het leven als water overal langs je heen golft maar zich nooit laat pakken en dan is Mordaunt daar de excipiens.
En ik had het over het huis van de Godleys, waarom is dat huis eigenlijk niet de hoofdpersoon? Dan is dit boek Danielewski-achtige horreur; een kaartenhuis, onnavolgbare huizen met meer kamers dan erin lijken te passen, altijd weer gangen, trappen, labarinties, huizendromen, wie van ons heeft nooit huizendromen, ik heb sedert mijn prilste jeugd minimaal één keer per week een fikse huizendroom, het zal wel voor iets staan en dat waarvoor het staat is waar Singulariteiten om gaat en al het andere is excipiens, Michon?
Tenzij je natuurlijk de bijfiguren tot hoofdfiguren bombardeert, waarom niet, kan best: de even enigmatiese als terminale Anna Behrens die Mordaunt dat bizarre verzoek doet en die naar het schijnt in een verleden nog een verhouding met Adam Godley sr. heeft gehad (maar wie heeft er géén verhouding met Godley sr. gehad; ook knorrige, zelfzuchtige, onhebbelijke, gevoelsarme en stokoude wetenschappers kunnen klaarblijkelijk alle vrouwen krijgen die ze willen) (als je maar een klootzak bent, is dat het, Banville?); de halfwas Adam Godley jr. en zijn licht alkoholieke vrouw Helen; de misschien wel misschien niet dementerende en ergens in dat monstrueuze huis misschien wel misschien niet vergeten weduwe van Adam Godley sr.; over hen, en voornamelijk over hen zou Singulariteiten kunnen gaan en dat zou dan een boek zijn over leven, leven in de schaduw van, een verleden, een naderende dood, een wereldberoemde vader, de alkool. Dan bevat dit boek bijna geen snipper excipiens meer, Michon, en de allerlaatste snipper gaat ook nog overboord als je voorstelt:
dat dit boek gaat over al het bovenstaande en daarmee een boek is over een bestaan zonder god, een bestaan met wetenschap als god, een onttoverd bestaan, een grimmig, leeg, liefdeloos en weinig zinvol bestaan.
(één gedachte nog, Michon, een gedachte die ik liever niet denk, een gedachte die ik daarom maar tussen haakjes plaats -en daarom staat dat hier ook tussen haakjes-: ik las, ieverans op dat verdomde internet, dat Banville Singulariteiten heeft laten bevolken met alle figuren uit al zijn voorgaande boeken -ik weet dat niet want ik las nooit wat van hem- en in dat geval is juist heel dit boek excipiens: het excipiens van al zijn andere romans, zoals bands zonder ideeën maar met een dwingend kontrakt er maar een seedeetje uit persen met de uitnames van vorige seedees om aan hun verplichtingen te voldoen)
Singulariteiten is een ongemeen rijk boek dat je op heel veel verschillende manieren kan lezen (je kunt het uiteraard op nog veel meer manieren niet lezen). Ergens in mijn aantekeningen, Michon, schreef ik dat je dit boek gelezen moet hebben om het goed te kunnen lezen. Maar wie heeft er voor herlezen tijd? Daarom neem ik maar genoegen met de ongetwijfeld onvolledige maar niettemin zeer aangename indruk die het boek bij eerste lezing op me maakte. Een bijna geniaal boek, meende ik. Waarom het niet werkelijk geniaal is? Omdat het misschien iets te geniaal wil zijn. Het overstijgt diverse zjanrûhs; het overstijgt alle tijdsaanduidingen (het kan zowel een futuristiese als een historiese roman zijn); in haast elk hoofdstuk is er een andere figuur aan het woord; het speelt met verschillende stijlen; het is filosofie en wetenschap maar ook platte sex en spanning; het is hoogbrouw en laagbrouw dooreen – het is het is het is. Het is net een beetje teveel. Sja. Komen we toch weer bij excipiens. He, Michon?
Singulariteiten
- Schrijver: John Banville (Ierland)
- Soort boek: Ierse roman
- Origineel: The Singularities (2022)
- Nederlandse vertaling: Arie Storm
- Uitgever: Querido
- Verschijnt: 16 mei 2023
- Omvang: 360 pagina’s
- Uitgave: paperback / ebook
- Prijs: € 24,99 / € 13,99
- Boek bestellen bij: Bol / Libris
Flaptekst van de nieuwe roman van John Banville
Een man met een valse naam komt op het landgoed van zijn jeugd aan met een – geleende – flitsende rode sportwagen. Er woont een nieuw gezin in het tochtige oude huis: de Godleys, afstammelingen van de wereldberoemde geleerde Adam Godley zaliger, wiens theorie van het bestaan de wereld in chaos achterliet.
De mysterieuze man met de sportwagen, die net een gevangenisstraf heeft uitgezeten, heeft het rare idee dat de tijd heeft stilgestaan, of uit elkaar is gespat, of op een vreemde manier opnieuw begonnen is. Hij moet de strijd aangaan met de eigenzinnige Godleys, met de recentelijk aangestelde biograaf van Godley sr. en met een rijke en mooie vrouw uit zijn verleden die hem een ongewoon verzoek doet.
De internationaal bejubelde en bekroonde auteur John Banville schreef een speelse en gelaagde roman over nostalgie, leven en dood en de kwantumtheorie, die begint met de comeback van een van zijn meest memorabele personages en diens ontslag uit de gevangenis.
