Jaan Kross Tussen drie plagen Recensie Waardering en Informatie. Uitgeverij Prometheus heeft het aangedurfd om de monumentale historische roman van de Estlandse schrijver Jaan Kross – Tussen drie plagen in Nederlandse vertaling uit te geven. En volkomen terecht want het is een ★★★★★ meesterwerk.

Jaan Kross Tussen drie plagen Recensie Meesterwerk

Jaan Kross Tussen drie plagen Recensie

Het hoofdpersonage van dit prachtige historische meesterwerk uit de wereldliteratuur, Pall. wordt gedurende de zestig jaar van zijn roerige leven zal gevolgd door de lezer. Soms met open mond van verbazing, soms met ontroering, vanwege zijn rechtlijnigheid. Soms met de billen bij elkaar, omdat hij aan het marchanderen slaat. Maar vooral vol nieuwsgierigheid en bewondering. Hoe hij zich staande probeert te houden in een wereld vol oorlogszuchtigheid, naijver, verdeeldheid, vriendjespolitiek, handjeklap, intriges, revoluties, verraad.

Machinaties, vriendjespolitiek en intrige in 16e eeuws Lijfland

Pall is een jongen van een jaar of 12 als je kennis met hem maakt. Zoon van een voerman die vanwege zijn werkzaamheden voor de hogere kringen redelijk wat aanzien heeft in Tallinn, de hoofdstad van Lijfland. Buiten de stad tussen de Platetoren en de Eppingtoren is een wonderkoord gespannen waarover koorddansers van de ene naar de andere toren zullen lopen. Pall ontsnapt aan de massa en gaat op eigen houtje op onderzoek uit. Naar het bovenste puntje van de toren zodat hij met eigen ogen kan zien hoe ze dat doen. En daar maak je gelijk kennis met de mens die hij zal worden. Anders dan alle anderen. Nieuwsgierig, onderzoekend, slim. Dus ja, Pall valt op op school. Meester Meus, die veel in hem ziet trouwt met zijn zusje Annika en Pall trekt bij hen in wanneer hij naar de universiteit gaat om theologie te gaan studeren. Pall, inmiddels Balthasar Russow, wordt op zijn 30ste benoemd tot Pastor van de Heilige Geestkerk in Tallinn. Daar besluit hij dat een kroniek wil schrijven over de gebeurtenissen van Lijfland gebaseerd op ware feiten. Vanwege zijn boerenafkomst enerzijds en zijn contacten in hogere kringen anderzijds krijgt hij zicht op de rollen die gespeeld worden door alle verschillende partijen. Hij is dus geïnformeerd als geen ander. En stiekem, en vooral in zijn gesprekken met God wordt duidelijk waar zijn hart ligt. Dus in zijn kroniek worden adellijken en de geestelijkheid absoluut niet gespaard. Hij analyseert de rollen tot op het bot en komt er elke weer achter dat hoe een opstand ook uitpakt en altijd, willens en wetens gaat over de ruggen van de boeren en het stadsgrauw, het gepeupel waar hij wekelijks voor preekt. En dat adel en geestelijkheid goed garen spinnen bij elke opstand en/of bezetting en revolutie. Die waaien gezellig met alle winden mee. Doet er niet toe wie de vijand is. De Moskovieten, Zweden, Polen. Maar ook Balthasar ontspringt de dans van vriendjespolitiek zelf niet wanneer hij erachter komt dat zij benoeming als Pastor dankzij de bemoeienis van vooraanstaande vrienden tot stand is gekomen. Ook weet hij en ruikt hij dat hij nooit echt tot de hoge kringen zal worden toegelaten. Hij is en blijft immers een lompe boer ook al hoort hij qua status bij het niveau van het stadsbestuur. En ja, hij heeft meegevochten met de boeren tegen de adel in de tijd dat hij van de universiteit was weggelopen en daarin verzeild raakte. Dat mag nooit iemand weten. Dat gaat hem zijn kop kosten Maar gelukkig heeft hij zijn dagelijkse gesprekken met God.” O, mijn gesprekken met U zijn zo direct dat ik het woord wel tot U kan richten terwijl ik met mijn armen over elkaar door de kamer loop…Want ditmaal is het voor U niet nodig dat ik kniel en mijn handen vouw…Heer laat mij dit lukken…Hoewel ik zou moeten overwegen dat het misschien niet uw wil zou zijn…”

Balthasar troost, geeft richting aan, ondersteunt, staat bij, adviseert

Balthasar troost, geeft richting aan, ondersteunt, staat bij, adviseert. Dat is immers zijn taak als geestelijk leider. Ook als de pest rondwaart, waarvan iedereen, ongeacht status en geld, slachtoffer kan worden. Heeft God daar een plan mee? In zijn gezin slaat de pest toe. En eigenlijk weet hij niets meer zeker. Dat maakt hem een ontroerend menselijk mens. Ook hij gaat voor de bijl wanneer hij op verzoek van de Zweedse overheerser zijn kroniek moet aanpassen. In ruil daarvoor zorgt de stadhouder ervoor dat hij zijn baan niet verliest en zelfs taks laten betalen voor zijn kroniek. Dus hij is niets beter dan alle mensen waarop hij in zijn kroniek zo afgeeft. Russows ijdelheid wint het van zijn trots, want dankzij zijn kroniek is hij een beroemd man geworden in Estland. En natuurlijk is er ook de liefde, ook al vraag je je af of daar wel tijd voor was voor deze machtige Balthasar. En ja, hij trouwt een aantal keer. Eerst met Elsbet, die aan de pest overlijdt. Een heftige sterfscène waarin Elsbet zich zorgen maakt over haar uiterlijk. Daarna met de veel jongere Magdalena, waar zijn zoon Balzer verliefd op wordt. Na haar dood wordt de nog jongere Anna zijn vrouw.

Tussen drie plagen is een meesterwerk uit de wereldliteratuur

De Estische schrijver Jaan Kross heeft mij met dit meesterwerk behoorlijk bij de kladden gegrepen. Een soms bijna ooggetuige verslag van alle gruwelijkheden die plaats vonden in de 16de eeuw. Uit de naam van God of anders uitgedacht door de adel en gesteund door de geestelijkheid onder het mom van het zgn. goede te doen. Hoe gemakkelijk er gemoord, geroofd en geplunderd werd. In opdracht van de hoge heren. Zij zaten veelal hoog en droog. Het gepeupel erop af gestuurd en of op het slagveld of later als gevangene letterlijk en figuurlijk in mootjes werd gehakt. De dubbele moraal van de geestelijkheid en de adellijken, de maten waarmee gemeten werd, afhankelijk van de status die je had. De stank die de pest verspreidde, de duizende slachtoffers die daarbij vielen. Zoveel kommer en kwel in één mensenleven. Jaan Kross laat Balthasar aan het eind van zijn leven God vergiffenis vragen, voor zijn moed toch gelukkige momenten gehad te hebben. Jaan Kross – Tussen drie plagen is gewaardeerd met de maximale ★★★★★ (uitmuntend).

Recensie van Mieke Koster