Peter Lenssen Mijnverdriet Toplöss Recensie ★★★★★

Peter Lenssen publiceerde in 1989 zijn debuutroman Toplöss bij Uitgeverij De Geus. In 2014 is dit boek opnieuw en enigszins herzien, uitgegeven onder de titel Mijnverdriet. En daar gaat deze roman ook over. De rauwe onderkant van de maatschappij van zo ongeveer halverwege 1800 tot de opkomst van het fascisme. Al lezende in dit verhaal dat mij meteen beet had, merk ik dat wel ernstig weinig weet van de Nederlandse geschiedenis. Dus van mij geen hoogstaande analyse over het politieke klimaat tijdens deze rauw beschreven tijd van de opkomende mijnindustrie en natuurlijk ook van andere grootindustriëlen, zoals in dit Zuid-Nederlandse gebied mijnheer en mevrouw Regout. Maar het gaat ook over het verdriet dat elk van de personen die gevolgd worden in deze rauwe roman. Het verdriet dat voor een groot deel veroorzaakt wordt door de opkomst van de mijnbouw en de rol van de katholieke kerk. Het knechten, de onderdrukking, de uitbuiting, ondermijning, afstomping, bangmakerij, machtsmisbruik. De dagelijkse ingrediënten waarmee het gepeupel door zowel kerk als maatschappij behandeld/ bespeeld werden. (Even een terzijde. Is er nu veel veranderd? Deze ellende is geoutsourced. Buiten beeld gebracht. Past niet in een zogenaamde geciviliseerde westerse samenleving). Aan de hand van de persoonlijke geschiedenissen van de mensen die dit boek bevolken schetst Peter Lenssen een erg zwarte tijd uit de geschiedenis van het westen. Een tijd waarin er nog lang geen sprake was van een verzorgingsstaat, kinderarbeid gewoon was, scholing alleen voor de beter gesitueerden bereikbaar was. Een tijd waarin opstandigheid en anarchie een vruchtbare voedingsbodem vond.

Dromen van een geweldloze omwenteling naar een communistische samenleving

We maken kennis met Sjan, een getraumatiseerd meisje dat bijna als vanzelf de prostitutie inrolt, nadat voor haar de enige manier van overleven was, weg van thuis. Op een dag krijgt zij Tei als klant. Zij is zichtbaar zwanger en hij besluit haar weg te halen uit deze zwarte wereld. Is van plan haar een veiliger leven te bieden. Maar is dat reëel? Zijn omstandigheden zijn niet persé rooskleurig en hij kont uit een rood nest. Dat geeft eigenlijk weinig zekerheid voor de toekomst, maar dat wil niemand dan al hardop horen. Tei heeft in zijn gezin meegemaakt hoe zijn vader er fysiek ten onder ging in de Regout fabriek en hoe zijn moeder vader, hoe ziek ook, naar het werk dirigeerde. Er waren immers 12 monden te vullen en één dag ziek is één dag geen loon. Tei droomt van een sociale omwenteling, van de kracht van het proletariaat, van het onder druk zetten van de rijke heren, van dwarsbomen van het kapitaal, van een wat hem betreft, een geweldloze omwenteling naar een communistische samenleving. Met zijn hoofd is Tei daar erg druk mee. Hij bezoekt actieavonden, vergaderingen, bijeenkomsten. Kan mooi praten over wat er moet gebeuren. Maar hij vergeet/ verwaarloost vrouw en kind. Intussen krijg je als lezer een inkijkje in de dagelijkse gang van zaken in de mijnen. Het gevaar, de desinteresse van de opzichters in arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden. Kop houden, doorwerken en niet zeiken. Adembenemend is de passage waarin je als lezer langzaam maar zeker samen met Tei diep ondergronds, de val in wordt gelokt, gezogen.

De rode gemeenschap, het socialisme en het anarchisme

Tei ontmoet Beer, die uit Maastricht komt en het nodige heeft meegemaakt in de Regoutfabrieken. Beer is uit ander hout gesneden dan Tei. Komt uit een ander nest. Had eigenlijk geen nest. Heeft zijn leven lang opgebokst tegen zijn onzichtbare vader. Hem wilde hij evenaren. Even slim, even gebekt, even belezen, evenveel weten over de Rode gemeenschap, het Socialisme en het anarchisme. Zijn moeder stierf bij zijn bevalling. Vader besteedde de opvoeding en zorg voor Beer uit aan tante Nettie, de buurvrouw van opa. Beer wordt een harde jongen, recht voor zijn raap, geen ruimte voor twijfel en medemenselijkheid wanneer het onrecht aangepakt moet worden. Een overtuigend anarchist. Tei en Beer trekken samen op. Tei bewondert Beer om zijn zekerheden en dadendrang. Beiden komen in het gevang terecht. Dat heeft vooral te maken met de moord op de jongen , een bloedzuiger kun je hem rustig noemen, die Tei opzettelijk ondergronds in een levensgevaarlijke situatie bracht. De martelpraktijken in de gevangenis worden ernstig beeldend verwoord door Peter Lenssen. Ach, verschrikkelijk. Waartoe is een mens toch in staat?

Mijnverdriet Toplöss is een prachtig en noodzakelijk boek!

Murw gebeukt en geslagen belandden beide kameraden op dezelfde dag weer op straat. Zij ontmoeten een musicerende Catalaan, die de vrijheidsstrijd en het activisme in Noord- Spanje bejubelt. Daar gaat het gebeuren, daar zal het anarchistisch ideaal verwezenlijkt gaan worden. Tei en Beer kunnen vanwege hun verleden niet meer vrij in Limburg leven en besluiten te vertrekken. Na het vinden van kameraadschap en de ultieme strijdvaardigheid loopt ook dit idealistisch avontuur uiteindelijk op een grote deceptie uit. Wat een boek. Wat kan die man schrijven. Als lezer ruik en proef je de onrust, sociale ongelijkheid, opkomend fascisme. Kortom zaken die natuurlijk niet alleen in Limburg speelden, maar die Europa langzaam maar zeker in een grote brandhaard doen veranderen. Een prachtig, noodzakelijk boek. Peter Lenssen – Mijnverdriet Toplöss is gewaardeerd met ★★★★★ (uitmuntend).

Recensie: Mieke Koster

PETER LENSSEN – MIJNVERDRIET (TOPLÖSS)
– Titel: Mijnverdriet / Toplöss
– Schrijver: Peter Lenssen (Nederland)
– Soort boek: historische roman, sociale roman
– Uitgever: Uitgeverij Leon van Dorp / De Geus
– Verschenen: 2014 / 1989
– Uitgave: Paperback
– Waardering: ★★★★★ (uitmuntend) Mieke Koster

Bijpassende Boeken en Informatie
– Peter Lenssen – Pleisterplaats Belleville (maart 2018)
– Peter Lenssen – Bitterdagen Recensie ★★★★★ (uitmuntend)
– Limburgse Schrijvers en Boeken