José Emilio Pacheco Gevechten in de woestijn recensie en informatie over de inhoud van de Mexicaanse roman uit 1981. Op 28 augustus 2023 verschijnt bij uitgeverij Koppernik de Nederlandse vertaling van de roman Las batallas en el desierto van de Mexicaanse schrijver José Emilio Pacheco.
José Emilio Pacheco Gevechten in de woestijn recensie van Tim Donker
Jaja, komen van leeftijd. Dus dan slepen we die goeje ouwe The catcher in the Rye er maar weer eens bij (want iedereen heeft het gelezen). Maar dit komt van leeftijd, dit komt van tijdperk, dit komt van werelden, dit komt van een land in een tijd in een wereld.
Daarin wegen de luttele honderd pagina’s die dit boek telt zwaar. En daar moet je het voorwoord van de zussen Luiselli nog aftrekken. Dus wat hou je over.
Luiselli ja ik zei. Mariana en Valeria. Die laatste kende ik nog wel. Faces in the crowd, is het niet, heb ik daar niet over geschreven, toen, ooit, elders?, ik weet dat ik het gelezen heb, ik zie het me lezen in ergens een buitenland in een geloof ik overwegend donker huis. Een goed boek meen ik me te herinneren, gaat een boek waarvan het voorwoord geschreven is door iemand die zelf goede boeken schrijft, of minstens één goed boek geschreven heeft, gaat zoon boek zelf een goed boek zijn, misschien wel misschien niet misschien heeft het er weinig mee te maken maar dit is Koppernik en een erg dun boek wat ga ik me builen vallen, stoppen met denken en beginnen met lezen is ook een optie.
Dat voorwoord viel me tegen eigenlijk. Maar daar gaat het hier niet over.
Een komen-van-leeftijd roman. Carlos, de hoofdpersoon van dit boek, is acht. Is dat komen van leeftijd? Misschien is komen van leeftijd dit: dat je achter het voorhang gekeken hebt en voor het eerst de vuilheid van de wereld hebt gezien. Kinderen, hele jonge kinderen bedoel ik, kunnen allicht nog een zekere hoeveelheid ellende dragen zonder dat ze daar konkluzies aan verbinden die de hele wereld omvatten – op zeker moment, misschien, ziet een kind in dat de wereld minder goed in elkaar steekt dan fijn zou zijn geweest. Komen van leeftijd is illusies verliezen. Niet allemaal. Een paar. Het eerste paar.
Carlos wordt verliefd op de moje, wereldse moeder van zijn vriend Jim. Een verliefdheid waar hij geen blijf mee weet. Hij had erop kunnen blijven zitten, hij had kunnen hopen dat het overging, hij had kunnen zwemmen in die verliefdheid zolang het water ervan lekker warm bleef (dat dat water uiteindelijk ook weer koelen gaat – zoon soort illusie bedoel ik); maar Carlos beslist anders. Carlos biecht zijn verliefdheid op aan Jims moeder en omdat hij dat idioot genoeg onder schooltijd doet en omdat de verhalen rammelen komt het uit – en de omgeving reageert bizar. Dat Jim woedend is, daar kan ik nog inkomen. Ik zou het als achtjarige ook niet zo prettig hebben gevonden als ik hoorde dat een schoolvriendje verliefd was op mijn moeder. Maar dat moeder (Carlos’ moeder; niet die van Jim, das de enige die normaal reageert) en vader en leraars deze verliefdheid niet benaderen als een uiterst normaal gevoel dat kan komen, en weer zal gaan, en waar verder weinig aan te doen is maar het daarentegen zien als iets ziekelijks, iets crimineels, iets walgelijk monsterlijks – dat is ronduit schokkend. Carlos wordt naar de kerk gestuurd (& het vunzige gevraag van de dominee brengt Carlos alleen maar op ideeën; een scene die ik redelijk grappig vond), en naar de psychiater en binst alle idiotie is hij, de nog-lang-niet-volwassen, de van-leeftijd-komende Carlos degene met de meest rake, uitgebalanceerde, nuchtere gedachten. “Liefde is een ziekte in een land waarin alleen haat natuurlijk is” laat José Emilio Pacheco Carlos denken (en zoon soort illusie bedoel ik), en daarmee komt een andere drijvende kracht achter deze roman naar voren en wel de omgeving en de tijd waarin het speelt.
Het resoneert een beetje op de achtergrond, maar klinkt duidelijk genoeg: het Mexico van de jaren vijftig. Een als veramerikanizering aandoende modernisering rukt langzaam op: “Ik herinner me, ik herinner me niet: welk jaar was het? Er waren al supermarkten maar nog geen televisie, alleen radio: Las aventuras de Carlos Lacroix, Tarzan, The Lone Ranger, La Legión de los Madrugadores, Los Niños Catedráticos, Leyendas de las calles de México, Panseco, El Doctor I.Q., La Doctora Corazón desde su Clínica de Almas. Paco Malgesto versloeg het stierenvechten, Carlos Albert was de voetbalverslaggever, Pedro ‘De Magiër’ Septién gaf commentaar bij het basketbal. De eerste auto’s van na de oorlog reden door de straten: Packard, Cadillac, Buick, Crysler, Mercury, Hudson, Pontiac, Dodge, Plymouth, DeSoto. We gingen naar films met Errol Flynn en Tyrone Power, naar matinees waar feuilletons werden vertoond: The Invasion of Mongo was mijn favoriet.”; “Ik schenk alleen whisky voor mijn gasten: we moeten de smaak van de Mexicanen witwassen.”; “Intussen pasten we ons aan de moderne tijd aan, namen we woorden in onze taal op die eerst hadden geklonken alsof ze afkomstig waren uit de films van Tin Tan maar later onmerkbaar vermexicaniseerd waren: tenquíu, oquéi, uasamara, sherap, sorry, uan móment pliis. We begonnen hamburgers te eten, pies, donuts, jotdogs, milkshakes, áiscream, margarine, pindakaas. Door Coca-Cola verdwenen de aguas frescas van hibiscus, chiazaadjes en limoen naar de achtergrond. De armen dronken nog altijd tepache. Onze ouders wenden al snel aan de highball, die ze aanvankelijk naar medicijn vonden smaken.”
Maar het is ook de tijd van het bewind van Miguel Alemán; van corruptie, uitbuiting, afgedwongen verafgoding van Mijnheer de President. Primitiviteit, strijd, chaos. In de pauze spelen de kinderen de oorlog in het Midden-Oosten na, gevechten in de woestijn. En de enige Japanner in de klas wordt dagelijks gepest. Een tijd die op scherp stond; een tijd ook, kennelijk, die schreeuwde om stellingname: het politiek bewust zijn is ook bij de kinderen in deze leeftijdscategorie goed ontwikkeld. Een bevolking die zich direkt geraakt weet door alles wat in “hogere kringen” gedaan of juist niet gedaan wordt. De politiek op afstand kunnen houden, tot niets dan kaffeepraat mogen reduceren, is een luxe positie. Maar het sterke aan Gevechten om de woestijn is dat het niet gaat om dat Mexico en die tijd; dit is geen politieke roman (gelukkig). Het is de inkleuring van de achtergrond, het zijn stemmen die soms opklinken en dan weer bladzijden lang niet. Het gaat hier om Carlos, en kind zijn, en een onmogelijke verliefdheid koesteren in een omgeving die door haar konstruksie alleen maar in lompheid kan antwoorden op die verliefdheid.
Naar formaat een klein boekje; je kunt dit met even doorlezen in een middag uithebben. Misschien tijdens een treinreis of als het dan echt moet zoals Valeria Luiselli in het vliegtuig. Maar pas op: het weegt. De rijkdom van Gevechten in de woestijn vloeit tot ver buiten deze bladzijden. Je mag het zo uitgelezen hebben, kláár zul je er dan nog niet mee zijn. Nog lang niet.
Gevechten in de woestijn
- Auteur: José Emilio Pacheco (Mexico)
- Soort boek: Mexicaanse roman
- Origineel: Las batallas en el desierto (1981)
- Nederlandse vertaling: Arie van der Wal
- Uitgever: Koppernik
- Verschijnt: 28 augustus 2023
- Omvang: 88 pagina’s
- Uitgave: gebonden boek
- Prijs: € 21,50
- Boek bestellen bij: Bol / Libris
- Tim Donker recensie: Naar formaat een klein boekje; je kunt dit met even doorlezen in een middag uithebben. Misschien tijdens een treinreis of als het dan echt moet zoals Valeria Luiselli in het vliegtuig. Maar pas op: het weegt. De rijkdom van Gevechten in de woestijn vloeit tot ver buiten deze bladzijden. Je mag het zo uitgelezen hebben, kláár zul je er dan nog niet mee zijn. Nog lang niet…lees verder >
Flaptekst van de roman van José Emilio Pacheco
Dit onvergetelijke meesterwerk uit de Mexicaanse literatuur over een onmogelijke liefde is nog steeds heerlijk relevant. Vanuit het perspectief van Oscar, een acht jaar oude jongen, zien we Mexico veranderen. In rap tempo worden de snelwegen aangelegd en verschijnen de fabrieken, de oude wereld lijkt gepasseerd te worden door de moderne tijd. Op het schoolplein worden door de jongens de oorlogen nagespeeld die in de kranten staan. Maar zijn onbezorgde jeugd wordt fel opschrikt door de intense, pure, overweldigende verliefdheid die hij ervaart wanneer hij de moeder van zijn vriend Jim ontmoet.
Gevechten in de woestijn is naast een ontroerend coming-of-ageverhaal een messcherpe analyse van een land waarin zowel liefde als geweld nooit ver weg is.
José Emilio Pacheco (Mexico-Stad 30 juni 1939 – Mexico-Stad 26 januari 2014) was een Mexicaanse dichter, essayist, romanschrijver en schrijver van korte verhalen. Hij wordt beschouwd als een van de belangrijkste Mexicaanse dichters van de tweede helft van de twintigste eeuw. Het Berlin International Literature Festival heeft hem geprezen als ‘een van de belangrijkste hedendaagse Latijns-Amerikaanse dichters’. In 2009 ontving hij de Cervantesprijs voor zijn literaire werkdichters’. In 2009 ontving hij de Cervantesprijs voor zijn literaire werk.