Paul Harding Dit andere paradijs recensie en informatie over de inhoud van de nieuwe roman. Op 21 september 2023 verschijnt bij uitgeverij Querido de nieuwe roman This Other Eden van de Amerikaanse schrijver Paul Harding. Het boek staat op de shortlist van de Booker Prize 2023.

Paul Harding Dit andere paradijs recensie van Tim Donker

Kan de waardering van een boek afhankelijk zijn van kleuring? Hoe het licht valt, en dat de kleuren dan soms net anders lijken waardoor het boek mojer, of juist minder mooi wordt?

Stel je een eiland voor. Stel je een eiland voor, niet ver van de kust, en hoe iemand zich daar vestigt. En dat die iemand nakomelingen krijgt, en die nakomelingen weer nakomelingen, zodat het eiland reeds een goede eeuw bevolkt is. Stel je de mensen die er wonen voor. Eilandbewoners. Stel je De Honeys voor (direkte afstammelingen van die allereerste bewoner van het eiland), stel je de zussen Iris en Violet McDermott voor, stel je de Larks voor (die neef en nicht zouden zijn, of eigenlijk halfbroer en -zus, of eigenlijk volle broer en zus, wat hen niet belet heeft om vier zeer kleurrijke kinderen op de wereld te zetten: Millie, Camper, Duke en Rabbit), stel je Annie Parker voor of Zachary Hand to God Proverbs (die grotendeels in een holle boom woont waarin hij bijbeltaferelen graveert). Stel je voor hoe deze mensen leven. Eenvoudig, met wat ze aan de natuur kunnen ontlenen. In weer. In wind. In liefde voor en harmonie met elkaar. Iedere dag is maar de dag na de vorige dag. Ze kennen het verleden, zo vol van verwikkelingen en pijn. Ze kennen de seizoenen, ze kennen het licht, de wind, het water, de dieren, de planten. Ze kennen elkaar. En ze kennen Matthew Diamond.

Want iedere zomer onderhoudt schoolmeester Matthew Diamond een heuse zomerschool op dit eiland. En hoewel de bewoners eerder op natuurvolkeren gelijken dan op wat “wij” (wij) “beschaving” menen te mogen noemen, blijken de kinderen goed leerbaar te zijn; enkelen onder hen beschikken over een haast savanteske kennis, en Ethan Honey is een zeer begenadigd schilder / tekenaar. Dit gaat goed, tot Diamond iets over Apple Island en zijn bewoners laat vallen tegen één van de verkeerde personen. Hij is niet van kwade wil, die Diamond, en hij heeft echtwaar het allerbeste met de eilandbewoners voor maar het is vermoedelijk toch wel zijn schuld dat DE INSTANTIES zich op enig moment gaan moeien met Apple Island.

Waar DE INSTANTIES zich roeren, ontstaan ellende.

Als kind had ik een plaat van het Oinkbeest. Het was iets van Elly en Rikkert. Van toen ze nog hippies waren, en niet in de Heere. Er was een angstaanjagend stukje waarin het over De Sistemen gingen; nogal enge wezens – ik heb het voor het laatst als kind gehoord, ik vond het doodeng weet ik nog maar hoe het presies ging en wat het te beduiden wat weet ik niet meer goed – – De Sistemen waren ongetwijfeld systemen — systemen waren ongetwijfeld Het Systeem. Het Systeem dat inpast, uniformeert, schaaft, polijst, en bijsnijdt net zolang tot alle hoofden niet hoger dan het maaiveld zullen zijn. De instanties zijn daar de uitvoerenden van.

Er komen raadslieden naar Apple Island. Een chirurg. Een frenoloog. Een stagiair van het ziekenhuis. Een weduwe die een meerderheidsbelang heeft in het plaatselijke sufferdje en maandelijks ruimte vordert om haar bekrompen stukjes te kunnen plaatsen. Er worden schedels gemeten, en er worden vragen gesteld. Vragen die de eilandbewoners uiteraard niet kunnen beantwoorden. Hoe zouden zij weten dat William Howard Taft op dat moment president van Amerika was, of wat een telefoon is, of een stoommasjiene? Ze kennen de seizoenen, het licht, de wind, het water, de dieren, de planten. Telefoons en stoommasjienes kennen ze niet, en de president van Amerika is nog nooit op het eiland geweest. De onderzoeken die deze naam nauwelijks waardig zijn leiden tot konlusies die op voorhand reeds getrokken waren; het vooroordeel wordt bevestigd dat de bewoners van Apple Island “imbeciel of debiel” zijn; “paupers” wonend “in miserabele omstandigheden”; en “[z]e zijn allemaal bloedverwanten en veel of de meesten van hen zijn zowel klinisch idioot als lui.” Schandelijk natuurlijk, zoiets kan en mag niet bestaan zo vlak voor de kust, n kust waar uiteraard alleen maar nette mensen wonen, zoiets moet weggevaagd worden ja, en Apple Island wordt geëvacueerd.

De eerste die gaat is de jonge schilder Ethan Honey. Matthew Diamond, nog steeds met de allerbeste voornemens (maarja, de weg naar de hel &zo, enzoverder enzovuts), regelt voor hem een plek op de landgoed van de oude meneer Hale, waar Ethan zijn schilderkunst zou kunnen verfijnen, misschien zou Hale, die oud is, en erudiet is, en een grote bibliotheek heeft, en een jongmens wel helpen wil, daarin nog iets kunnen betekenen. Maar Ethan Honey en Bridget Carney, die op het landgoed van meneer Hale dienstmeisje is, en ook van huis is, want haar thuis is eveneens een eiland maar dan voor de kust van Ierland, herkennen iets in elkaar, hun jonkheid, of zoiets als een “eilandgen”, en ze vatten liefde op voor elkaar, en in liefde brengt Bridget soms de nacht door in het bed van Ethan, wat op een keer gezien wordt door de oude meneer Hale, die oordeelt dat zoiets niet kan, schandelijk is, niet mag bestaan, op moet houden, afgelopen, en zo wordt weeral zoveel moje liefde gedood.

Ergens in dit boek voert Paul Harding Darwin op, in een nogal sociaaldarwinistiese kontekst (was Darwin de eerste sociaaldarwinist dan?) (ik dacht altijd dat de evolutieleer een scheutje Nietzsche nodig had gehad om in dat licht onsmakelijk brouwsel uit te monden) en ik denk aan een sociaaldwarwinistiese lezing van Dit andere paradijs. Naja. Dat heet. De idee is dit. De idee is dat de soorten die zich het best hebben aangepast aan hun omgeving (veelal door slechts toevallige mutaties), de beste overlevingskansen hebben. Zo opgevat zijn de bewoners van Apple Island juist schoolvoorbeelden: weinigen leefden ooit méér in harmonie met hun omgeving dan juist deze mensen; Rabbit Lark valt zelfs bijna samen met Apple Island. Maar de simpelen van geest verkortten “aangepast” tot “sterk”, en krachtig genoeg om te overleven in steden die nooit slapen zijn de eilandbewoners natuurlijk niet; in die maatschappij zijn zij het soort mensen dat levenslang in tehuizen moet blijven (en dat allemaal van onze belastingsenten!). Waar beschaving woekert, en het woekert, helaas, overal zijn de bewoners van Apple Island gedoemd want tegen moderniteit zijn zij niet opgewassen. En er zullen niet weinigen zijn die menen dat wie “niet met zijn tijd mee kan gaan” geen bestaansrecht heeft, toch?

En ik dacht hum. En ik dacht ho. En ik dacht brr.

En dan dat andere paradijs, en die hele grote appel op het omslag, en dat Apple Island, en het paradijs dat eindigde daar waar kennis begon want Gode wou dat heel de mensheid levenslang zot bleef ofzo. En ik dacht ho. En ik dacht hum. En ik dacht brr.

(al was dat zeer waarschijnlijk geen appel mensen, niet daar en niet toen en niet in die streken, geen appel, waarom toch altijd weer die appel?)

(het was een andere vrucht)
(het was een sappiger vrucht)
(het was een smakelijker vrucht)

En toen dacht ik dat Paul Harding misschien gewoon maar iemand is die vind dat het allemaal ook wel reilen en zeilen kan met minder overheidsbemoeienis en alleen een mafkees zou het daarmee oneens zijn (zoals die mafkees uit de Adranstraat) (hoe heet hij) (die met zun busje) (ik bedoel die gast die meent dat “democratie” alleen maar “links” kan betekenen) (in kombinasie met “alles voor zoete koek slikken en verder kop omlaag houden”)(want als je binst de democratie tot de bevinding komt dat de democratie niet zo democraties meer is moet je ermee ophouden politiek te bedrijven, en niet langer willen iets aan de kaak te stellen) (zei hij) (zei de mafkees) (uit de Audranstraat) (en ik fietste weg, een beetje daas, want eerst mocht ik hem nog wel), of een illichist (als dat woord nog niet bestaat dan moet het van nu af aan gaan bestaan) met een scherp oog voor de ellende die DE INSTANTIES (noem het De Sistemen) (noem het Het Systeem) brengen kunnen.

En soms het licht dat valt, en hoe ik Dit andere paradijs in het ene licht net dat beetje schoner vind dan in het andere.

Of ook, hoe zonder licht.

(hoe bij vuur)/(en wie kan ik zeggen dat gebeld heeft?)

Want dat kan ook.

Een boek loszingen van alle filosofiese, politieke of religieuze interpretaties en dan alleen de woorden lezen. Gewoon alleen maar de woorden die er staan.

Dan is Dit andere paradijs gewoon een wondermooi boek over leven, familie, het hoofd boven water houden (soms zelfs letterlijk), loyaliteit, liefde. Een boek dat warmen kan, en troosten, en genezen. In dat prachtig twede deel lees ik over een zomer die misschien op zijn einde loopt, en daar zitten ze, Bridget en Ethan, en Ethan schildert, en samen drinken ze citroenlimonade; en zó mooi schrijft Harding over deze tijd, een andere tijd, een rustigere tijd, een tijd met meer ruimte voor verstilling misschien, het licht nam meer tijd om haast tastbaar te vallen, dat ik het voel, dat ik er ben, bij die rust, bij die herkenning, bij die liefde, en bij mij is het zo’n zielloze zondagochtend waarin ik eigenlijk geen zin heb, met blote voeten en met hoofdpijn zit ik daar en lees ik, en dan gaat het beter, langzaamaan trekt mijn hoofdpijn weg en komt de ziel in de dag. Dat het daar bij Ethan en Bridget helaas der helazen ook naar de verdommenis moet gaan, valt me tegen van die oude meneer Hale die me eerst nog zo innemend leek en dat het 1913 is, is geen exkuus. Dat het 1913 is, is een goed exkuus om geen internet te hebben of nog nooit van rockmuziek te hebben gehoord maar niet om een harteloze, kleingeestige klojo te zijn, met altijd weer dat afkeuren, altijd weer die wenkbrauwen die fronsen, altijd weer alles maar niet goed vinden.

Paul Harding. Ik kende hem niet maar zijn schrijven is grenzeloos. Tilde me op, genas me, maar brak me evenzeer (de evacuatiescene is hartverscheurend). En ook bracht zijn schrijven me in vervoering. Het mooiste stukje vond ik misschien wel dit kleine stukje: “Wou dat krijt smaakt als witte biscuitjes als ik witte stokjes afbijt of droevige man witte stokjes op zwarte muur tikt en witte beestjes maakt en wit krijt tikt als een wit tikbeestje in een tikwit bos. Honing is bitter voor de bozen, zuur zoet.” – aan het woord is hier, zo vermoed ik, Rabbit Lark over haar ervaringen in de zomerschool van Matthew Diamond. Het deed me kleinstwijle wensen dat Harding gans het boek zo geschreven had (en waarom niet u kent A Girl is a Half-formed Thing van Eimear McBride toch wel?) maar kleinstwijlen zijn klein en later (wat veel langer is) dacht ik dat het goed was zo, zoals het geschreven is, dit hier Dit andere paradijs. Dat het niet beter geschreven had kunnen zijn.

Dit andere paradijs

• Auteur: Paul Harding (Verenigde Staten)
• Soort boek: Amerikaanse roman
• Origineel: This Other Eden (2023)
• Nederlandse vertaling: Jan Fastenau
• Uitgever: Querido
• Verschijnt: 21 september 2023
• Omvang: 240 pagina’s
• Uitgave: paperback / ebook
• Prijs: € 24,99 – € 13,99
• Boek bestellen bij: Bol / Libris
• Shortlist Booker Prize 2023

Flaptekst van de nieuwe roman van Paul Harding

Dit andere paradijs vertelt het op ware gebeurtenissen gebaseerde verhaal van een eiland waar generaties verschoppelingen hun thuis hebben gebouwd, beginnend bij Benjamin Honey, geboren als tot slaaf gemaakte, en zijn Ierse vrouw Patience. Ruim een eeuw later wonen hun nazaten nog steeds op Apple Island, samen met een zeer diverse groep buren. Ze zijn arm en lijden vaak honger, maar zijn gevrijwaard van de discriminatie en segregatie die op het vasteland aan de orde van de dag zijn. Tot de idealistische schoolmeester Matthew Diamond de aandacht van de autoriteiten vestigt op de in zijn ogen erbarmelijke omstandigheden, met de gedwongen evacuatie van het eiland tot gevolg. De bewoners gaan onverschrokken op zoek naar een nieuw paradijs.

Bijpassende boeken en informatie

• Nieuwe Amerikaanse romans
• Querido nieuwe boeken