Judith Herzberg Jo recensie en informatie over de inhoud van het autobiografische boek. Op 26 oktober 2023 verschijnt bij uitgeverij De Harmonie het boekje met herinneringen van de Nederlandse dichter Judith Herzberg.
Judith Herzberg Jo recensie van Tim Donker
Dat was een heel groot tegen om overheen te stappen. Al vanaf mijn kinderjaren vermoedde ik dat er iets leefde in poëzie, een ongetemd beest misschien, dat interessant zou kunnen zijn. Maar poëzie voor kinderen sprak me negen keer op tien niet aan, te “versjes”-achtig vaak, en het stoorde me dat het de volwassen versie gaf van wat heette te leven in het kinderbrein – wat niet was wat er leefde in mijn brein, er hoogstens misschien een beetje op leek. Mijn vader had weinig tot geen poëzie in zijn nochtans goed gevulde boekenkast, alle hoop was gevestigd op mijn oudste zus die in haar vroege puberteit toetrad tot een poëzieclubje dat een initiatief was van een buurvrouw een paar huizen verderop die Nederlands gaf op het VWO waar mijn beide zussen op zaten. Als “ouder kind”, ik was denk ik een jaar of tien of elf of twaalf in die dagen, stoorde het me al dat de naam van dat poëzieclubje “poesieclub” was, zo ook uitgesproken: poessieklup, en gezien de foto’s bestond de voornaamste activiteit uit verkleedpartijen en idiote bekken trekken maar er kwamen wel degelijk dichtbundels via dit maffe fenomeen het huis in. Eén van de eerste was Beemdgras van Judith Herzberg. Ik wachtte tot iedereen uithuizig was vooraleer ik mijn zus heur kamer in sloop. Poëzie. Gedichten voor volwassenen! Hier leefde het ongetemde beest! Dit moest ik zien! Maar dat viel tegen. Er was, meen ik mij te herinneren, een boeketje gras in een theepot, er was sinterklaas-achtige (binnen)rijm, en het was me alles te suf, te ouwelijk, te saai, geen ongetemde beesten daar (heel veel jaren later moest ik het nog eens lezen, ik geloof voor mijn hbo Nederlands, waar was het weer, was dat de archimedeslaan?, het was op loopafstand van mijn toenmalige doch helaas zeer tijdelijke kot dat weet ik nog wel, en verrek: het deed me nog steeds bitter weinig).
Dan is dit het tegen: dat Herzberg verantwoordelijk was voor mijn eerste (en grootste, en hardnekkigste) teleurstelling in poëzie.
(michael ende du has mein leben zerstört)
(judith herzberg jij hebt mij de poëzie verzuurt)
Dit is dan het tegen: dat ik, mede dankzij Herzberg dacht dat dit poëzie was: gras in een theepot, carnavaleske kostuums en gekke bekken.
Dat is dan het tegen waar ik overheen moest stappen toen Jo bovendreef.
(wat dus was) (weeral:) (de stapels) (de STAPELS ja)
(nu rust mijn blik daar) (nu rust mijn blik waar het zelden rustte) (maar is dan alleen de blik die dwaalt waar het doorgaans dwaalt een eigen blik?) (is alleen de zichzelf bevestigende blik de eigen blik?)
(en t schrijverken is dood. gij waart het zelf die het mes zijn rug in dreef & daar ligt hij nou)
(daar ligt hij nou. je vraagt je af wie morgen in zijn auto rijdt) (Robespierre. Gewond ligt hij op de tafel in een zaal van de Tuilerieën; de kogel waarmee hij geprobeerd heeft zichzelf te doden heeft allen zijn wang doorboord en onderkaak verbrijzeld) (Kiek Mars doar lig Venus) (aait al veurspeld dat ut zo zol eindigen)
(en t schrijverken was een doodgoeien mens, geen pyromaan en zeker geen boekverbrander) (ziedaar: de wereldbrand) (de wereld is alles wat het geval is) (de wereld is alles plus alles min alles) (onder hemelsblauwe hemel) (een gil komt gierend door de hemel) (drie gedachten in de hemel, één op de grond)
Maar dan zegt het: “De allergrootste liefde van mijn hele leven, dat weet ik nu zo langzaamaan wel zeker, was de liefde voor Jo”. Kan tellen als eerste zin. Geen gras in theepot hier. Ook geen ongetemde beesten. Vooral: geen poëzie.
Sommige dichters zeggen het het best als zij niet dichten.
Jo is een klein, warmig, met veel wit en nostalgiese foto’s omgeven, autobiografies geschrift over Herzbergs herinneringen aan het dienst- annex kindermeisje uit haar jeugdjaren. Jo. Haar “Hoepie”. Haar “eigenlijkste moeder”. Jo die dood is. Jo die al jaren niet meer gezien wilde worden. Jo die alle krabbels van Judith bewaard heeft. Een doorgaans zeer innemende & lieve ode aan deze Jo. Is wat dit is. Is wat Jo is.
De Joodse familie Herzberg in de oorlogsjaren in Barneveld, is wat dit ook is. Geschiedschrijving. Waar meestal mijn interesse niet direkt naar uitgaat, behalve als het zo gloedvol en intiemisties gebeurd als hier.
Het laat stilstaan bij dingen. Zo klein als het boek is, laat het de lezer vaak verwijlen bij de dingen. “Een vraag is een verwijt, in een andere vorm” schrijft Herzberg hier ergens en t zette me denkend. In een vraag kan een oordeel besloten liggen, en omdat het vraagt, toont het openlijk twijfel, kan het verwijten dat het een of het ander nog niet is gedaan, waarom de was niet, waarom waarom water, waarom waarom zij, waar het werk van nachtschrijvende debutanten is, waarom het niet hier is, waarom de blik rust, wat de eigenheid ervan is; en ja, dacht ik, ja, mevrouw Herzberg, er is wel iets van aan en dankbaar was ik vooral voor de stilstand.
Er is een behartenswaardig vestzakessay over het herinneren; er zijn moje bijvoeglijke naamwoorden als “hondig” of “mevrouwig”, er is een gevaarvolle zoektocht naar de wederzijdsheid van affeksie (in kasu die van Jo maar bij uitbreiding iets dat uw gedachten uit wandelen stuurt in richtingen waarin g’uw gedachten liever niet gaan ziet), er is het keelsnoerende “Hoe meer ik probeer mijn gedachten op vroeger te richten, hoe meer ik betreur niet beter te hebben opgelet, en vooral niet meer te hebben gevraagd.”; iets dat voor mij, nu na mijn beide ouders helaas der helazen ook mijn lievelingstante heeft opgehouden te bestaan, zeer herkenbaar is: zoveel gaten nog, zoveel witte plekken, zoveel dingen die ik me nu afvraag maar als kind klaarblijkelijk niet – alles wat nooit meer ingevuld, nooit meer verklaard, nooit meer beantwoord kan worden. Weeral was ik denkend gezet (en ook hoe het te rijmen was met het door mij al half bevestigde idee dat vragen verwijten is).
Een boek als een streling. (behalve dan die stomme en kritiekloze stukken over het vigerende coronaverhaal, die troffen me als een klap. Die oorlogsvergelijking mankt echt bijna volmaakt – door Herzberg misschien niet met totale instemming aangehaald maar zeker ook niet volledig van de hand gewezen, ja hier werd Jo gras in theepot en suffe verkleedpartijen)
Er zit ook iets treurigs aan zo’n liefde voor een kindermeisje dat de liefde voor de moeder overstijgt. Hoe Herzberg dat zelf ziet. Als moeder. Als oma. Of Jo vanuit dat oogpunt bezien wel helemaal vrij van bitterheden zijn kon.
Maar. Gewoon een fijn, hartwarmend boekje dat een heel groot tegen kon doen wegsmelten. Waar mijn blik even op kwam te rusten –
(zij hadden mijn blik daarheen gestuurd)
(maar dat maakte mijn blik niet minder eigen) (ik heb gezien wat ik zag) (ik las wat ik las) (ik las de verwijtende vragen in kou en donker aan het eind van een te lange postronde en fietste huiswaarts met mijn hart tot diep in mijn lijf gezakt en ik dacht waarom waarom) (waarom raakt me dit zo diep) (w’rom) (waarom fluister ik je naam nog)
en morgen bloeien de hyperbolen weer, René. Morgen bloeien de hyperbolen weer.
Jo
- Auteur: Judith Herzberg (Nederland)
- Soort boek: herinneringen
- Uitgever: Uitgeverij De Harmonie
- Verschijnt: 26 oktober 2023
- Omvang: 112 pagina’s
- Uitgave: gebonden boek
- Prijs: € 20,00
- Boek bestellen bij: Bol / Libris
Flaptekst van het boek met herinneringen van Judith Herzberg
Judith Herzberg heeft altijd wel geweten dat Jo, die het gezin Herzberg kwam versterken toen Judith klein was, belangrijk voor haar was. ze was als kind meestal te vinden in de nabijheid van Jo, voelde zich er veilig en op haar gemak.
Maar hoe belangrijk, dat werd haar pas echt duidelijk toen ze over Jo begon te schrijven in de afgelopen jaren.
Slordige dagboekaantekeningen leidden tot het voor Herzberg zelf verrassende inzicht dat Jo nog steeds in haar dagelijkse handelingen en ook in haar werk voorleeft. Dat de liefde wederzijds was, blijkt onder andere uit een verkruimelend mapje dat Jo had bewaard met daarin kleine ‘fliedertjes’ uit de lagereschooltijd van Judith.
Het boek Jo bevat versleten en onzekere herinneringen en is geïllustreerd met foto’s en ander beeldmateriaal. Het is in omvang en formaat een kleinood, bedoeld als ode aan Jo. Judith Herzberg heeft haar overleven te danken aan velen, maar Jo was daar wel een van de belangrijkste van.